Chợ nổi Nam bộ, nét văn hóa độc đáo

[congiodem]

Gọi là chợ nổi vì chợ họp ở trên sông nước. Giữa một vùng sông nước bao la là hàng trăm ghe thuyền của cư dân quanh vùng về đây họp chợ.


Hơn một thế kỷ trước, sách "Gia Định thành công chí" của Trịnh Hoài Đức có mô tả nét sinh hoạt trên sông nước ở miền Tây Nam Bộ "Nơi đây chỗ nào cũng có ghe, thuyền neo đậu hay dùng thuyền làm nhà ở, hoặc để đi chợ, hoặc để đi thăm người thân thích hoặc chở gạo củi đi buôn bán rất tiện lợi. Ghe thuyền chật sông, ngày đêm đi lại không ngớt...". Từ đó ta có thể khẳng định cư dân đồng bằng sông Cửu Long coi trọng con sông, bến nước là phương tiện để sinh sống và trong đó "Chợ" không thể thiếu được trong đời sống của con người.

Chợ nổi trên sông có từ lâu đời kể từ khi lưu dân miền Ngũ Quảng vào đây sinh cơ lập nghiệp. Từ một vùng đất hoang sơ có nhiều cây dại, thú dữ mà người xưa đã mô tả: "Chèo ghe sợ sấu cắn chân, xuống sông sợ đỉa, lên rừng sợ ma". Vậy mà chỉ qua vài thế kỷ, bàn tay lao động của con người cần cù khai phá đã làm thay đổi diện mạo cuộc sống ở đây. Nhà cửa " Tôi Là Cò ", làng xóm được thành lập song song với sự phát triển kinh tế nông nghiệp, sản phẩm lúa gạo tăng nhanh tạo cho sự giao lưu mua bán, trao đổi phẩm vật phát triển mạnh, trong đó có việc mua bán bằng đường sông. Đây là nét sinh hoạt đặc trưng của vùng sông nước miền Tây Nam Bộ. Những chiếc ghe thương hồ xuôi ngược trên sông rạch, biến cuộc sống trên sông nước thành đời thường của nhiều lớp người, luôn được nhắc nhở qua câu ca: "Đạo nào vui bằng đạo đi buôn. Xuống biển lên nguồn, gạo chợ nước sông".

Từ những chiếc ghe thương hồ trên sông nước dần dà quây quần lại ở khu vực ngã ba, ngã tư sông và trở thành nơi họp chợ. Nông phẩm là các loại trái cây, rau củ tự sản, tự tiêu, trong khi ghe thương hồ thì chở sản phẩm từ phố thị về đây như bánh kẹo, đường, đậu, vải vóc...

Ngày nay chợ nổi bán đủ các loại nông lâm thủy sản, những vật dụng quen thuộc từ trái cây cho đến khô cá, khô tôm, mắm, gạo, muối, quần áo, sữa, đường... Nhìn chung hàng hóa cũng thiên hình vạn trạng, nếu ở phố chợ có cái gì ở chợ nổi gần như có thứ đó.
Chợ họp từ sáng tinh mơ cho đến quá trưa, có nơi họp suốt cả ngày, sinh hoạt tất bật, hối hả trong tiếng nói cười rộn rã. Rộn rịp nhất là vào buổi sáng. Thuyền ghe tấp nập, chen lách trên mặt nước. Tiếng chào mời mua bán lẫn tiếng gọi nhau ơi ới, cùng với tiếng máy nổ của động cơ... làm vang động cả một vùng sông nước. Thuyền nào thuyền nấy đầy ắp cả hàng hóa, nhiều nhất là thuyền chở trái cây, mùa nào thức ấy: chôm chôm, sầu riêng, cam, bưởi, măng cụt, xoài, dưa hấu... sản vật của vùng sông rạch: tôm, cua, cá, hàu, rau tươi, bông súng... Ngay cả các loại dịch vụ ăn uống, hớt tóc, uốn tóc, may mặc... cũng diễn ra ngay trên sông nhằm thỏa mãn nhu cầu mua sắm tiêu dùng và sinh hoạt. Đặc điểm riêng của chợ nổi là mỗi ghe bán món gì thì treo lủng lẳng món ấy lên một cây tre dài cắm ở đằng mũi, có khi đến vài chục món, từ cao xuống thấp mà giới đi buôn gọi là "bẹo", đó là cách tiếp thị hàng hóa. Cứ nhìn "bẹo" để đánh giá phiên chợ có nhiều hàng hóa hay không.

Nói đến chợ nổi trên sông thì có thể nói khắp vùng sông nước miền Tây Nam bộ nơi nào cũng có. Tuy nhiên, nổi tiếng hơn cả là chợ nổi Phong Điền, Cái Răng (Cần Thơ), Cái Bè (Tiền Giang), Phụng Hiệp (Hậu Giang), chợ nổi Trà Ôn (Vĩnh Long), Gành Hào (Cà Mau). Ở mỗi nơi có một sắc thái nhưng tựu trung đa phần hàng hóa là nông sản miệt vườn. Chợ nổi đã đi vào ca dao như: "Phong Điền chợ nổi trên sông. Bồng bềnh mặt nước chợ đông sớm chiều".

Đất phương Nam mênh mông, sản vật hào phóng, sông rạch chằng chịt tạo nên đường giao thông tiện lợi. Chợ nổi là nét sinh hoạt độc đáo của người dân vùng châu thổ Cửu Long từ bao đời nay.

Minh Đạt

[congiodem]

[Bé Múp]

Chợ nổi Cái Bè

Chợ nổi Cái Bè là một trong nhiều “chợ nổi” nổi tiếng khác ở miền Tây Nam Bộ. Theo sách “Đại Nam nhất thống chí” soạn vào đời Tự Đức, thì Cái Bè thuở ấy là nơi buôn bán sầm uất. Tất cả hàng hoá đều được chở trên các bè xuôi ngược trên sông. Chợ nổi Cái Bè đã hình thành từ thời nhà Nguyễn và địa danh Cái Bè cũng xuất phát từ đó mà ra.


Cái Bè là huyện có nhiều vườn cây ăn trái lớn nhất tỉnh Tiền Giang với những đặc sản như cam sành, cam mật, xoài xát, ổi xá lỵ, quýt đường...

Cho đến nay thị trấn Cái Bè được du khách về đây tham quan du lịch ngày càng nhiều vì đây là thị tứ độc đáo với những dãy phố nằm dọc theo bờ sông, lúc ẩn lúc hiện dưới hàng dừa nước và những rặng bần... Xa trông như bức tranh thuỷ mặc. Vẻ đẹp của Cái Bè còn là nét duyên của miền quê, thuần chất miệt vườn, không cầu kỳ theo kiến trúc hiện đại. Ở đây vườn nối tiếp vườn, sông nối tiếp sông, kênh rạch thì đan xen như mạng nhện, cho nên phương tiện giao thông hoàn toàn bằng đường thuỷ. Những phố ven sông là những vựa trái cây, vựa tôm cá, vựa xăng dầu, gạo, than củi...

Chợ Cái Bè thì nhóm trên sông, ghe, thuyền đi lại như mắc cửi. Chợ họp suốt cả ngày trên quy mô lớn, có đủ các nghe, thuyền từ miệt vườn xa xôi về đây bán hàng và mua hàng. Chính vì vậy mà hàng hoá ở chợ nổi Cái Bè rất đa dạng và phong phú, từ hàng vải may mặc, đồ gia dụng cho đến heo, gà, vịt, cá tôm, rắn, rùa... và ngay cả đồ ăn, thức uống cũng chẳng thiếu.

Khu vực buôn bán trái cây nằm ở vàm chợ nổi, cặp theo cù lao Tân Long trải dài cả cây số. Ghe thuyền từ thành phố Hồ Chí Minh, Long An, An Giang, Cần Thơ, Cà Mau... đến để mua hàng. Ghe tam bản từ các vườn Cái Bè, Cai Lậy, Gò Công, Hoà Khánh, An Hữu... ăm ắp trái cây theo con nước ròng, từ ba, bốn giờ sáng đã có mặt ở chợ nổi cân hàng cho các ghe thương lái để đưa lên bán ở chợ đất liền hoặc sang làm cho các ghe nhỏ chở đi phân phối dọc theo các kênh rạch vùng sâu của Đồng Tháp Mười.

Ban mai, mặt trời vừa ửng đỏ ở phương Đông, khu chợ nổi đã nhộn nhịp như một thành phố nổi trên sông. Những chiếc xuồng nhỏ bán hàng rong như phở, cơm, hủ tiếu, đồ tạp hoá chạy luồn lách theo các mạn ghe, mạn tàu như những chú cá kình chạy đi tìm mồi. Những chiếc phà nhỏ chở chừng vài ba chục người đưa khách chạy qua chạy lại như con thoi. Ghe tam bản chở chôm chôm đỏ rực, tàu chở xoài màu vàng ửng, xuồng sầu riêng thơm nồng, ghe dưa hấu xanh tươi... ở đây, giá rẻ đến bất ngờ.

Khu chợ nổi Cái Bè là trạm trung chuyển trái cây và tôm cá đi khắp nơi. Đây có thể là một trong các chợ đầu mối lớn nhất ở miền Tây Nam Bộ.

Khu vực bán các loại củ, quả chạy dài từ ngã ba Nhà thờ đến cửa Vàm Long Hải. Khu này gồm các loại ghe lớn từ 5-10 tấn từ các tỉnh khác ở miền Tây chở khoai lang, dưa hấu, bầu bí, mía, than củi... đến trao đổi hàng hoá cho các tỉnh, rồi mua hàng chở về tỉnh mình. Bí rợ Hậu Giang dẻo như sáp, khoai lang Vĩnh Long thơm ngon. Ghe thuyền bán món gì treo củ quả đó lên một cây sào dài dựng trước ghe để chào hàng.

Khu bán gạo, cám thì nằm riêng biệt ở một khúc sông. Những chiếc “chẹt” bán đồ tạp hoá thì nằm im lìm sóng đôi, to lù lù như con cá mập phơi mình trên sông nước.
Vàm Long Hải là một cảng nhỏ. Các loại xe tải lớn nhỏ nằm chờ ăn hàng. Các thuyền, ghe trái cây sau khi no hàng, có thể theo sông Tiền lên thẳng thành phố Hồ Chí Minh, cũng có thể sang lại cho các xe tải đi theo đường bộ.

Mỗi nơi mỗi vẻ, trên bến dưới thuyền. Tiếng nói cười ầm ĩ, xôn xao cả một vùng sông nước. Buổi chiều, khi mặt trờ khuất sau rặng cây phía xa xa thì “thành phố nổi” lên đèn. Ban đêm, chợ nổi đèn đóm như sao sa, vui thật là vui. Những chiếc đèn lồng nho nhỏ treo ở phía trước mũi thuyền nhấp nháy. Những chiếc “nhà ghe” nằm im lìm từ buổi chiều tà. Văng vẳng tiếng hát vọng cổ nghe sầu thương, não ruột và xuống giọng cũng rất “mùi” làm sao!
Ghe chiếu Cà Mau cắm sào trên kinh Ngả Bảy, sao cô gái năm xưa vẫn chưa thấy ra chào. Cánh cổng vườn xưa đã khép tự hôm nào... (tình anh bán chiếu).

Tiếng chó sủa ăng ẳng đâu đó trên những chiếc ghe chở khoai, tiếng khóc của trẻ con vang ra từ chiếc thuyền chở gạo...

Mùa nào thức nấy, nhất là vào các dịp lễ, tết, ngày 5/5 âm lịch, chợ nổi Cái Bè càng sinh động lạ thường. Cũng vào dịp này, khách phương xa về Tiền Giang đi chợ nổi mới thấy thú vị và sẽ khám phá ra những điều mới lạ của chốn sông nước miền Tây...

Minh Đức